In Onder Stroom zijn op maandagochtend de restanten van het feest afgelopen weekend nog goed zichtbaar. Overal liggen lege bierflesjes, peuken en afval. De opkuis komt nog, zegt Benjamin De Moor verontschuldigend. "We moeten dringend werk maken van een afvalbeleid. Misschien 50 cent statiegeld vragen." Je ziet dat het weer een extra to-do is op een lange lijst. Benjamin is samen met Vincent Peters één van de drijvende krachten achter Onder Stroom.

Wat is Onder Stroom? "Hoe kunnen we uitleggen zonder in subsidietaal te vervallen?" vraagt Benjamin aan Vincent lachend. Die doet een poging: "Voor de buitenwereld zijn wij een space, een venue voor culturele activiteiten. We hebben een zaal, en in de zomer een plein, waar we doorlopend events organiseren. Eigenlijk bieden wij een veilige ruimte voor jonge makers en performers waar ze vrij kunnen experimenteren." Benjamin vult aan: "Van artiesten horen we vaak dat ze zich hier geborgen en thuis voelen."

Wat maakt Onder Stroom uniek? Benjamin kijkt rond. "De hoeveelheid trash hier." (lacht) "Maar de figuurlijke trash telt zeker ook. Het ongepolijste. Het randje. Het onaffe. Dat maakt het interessant. Het gevoel dat hier nog heel veel mogelijk is. Alles is heel DIY. Ook de programmatie is niche en experimenteel. Ondertussen is dat wat ons publiek verwacht als ze naar hier komen.”

Vincent Peters (links) en Benjamin De Moor van Onder Stroom

Vincent: "Wij geven onze bezoekers veel vertrouwen. We geloven niet in overdreven veel security, die verhoogt juist vaak het onveiligheidsgevoel. We proberen iedereen verantwoordelijk te doen voelen voor de plek. Bezoekers die over de schreef gaan worden daardoor door andere bezoekers aangesproken. Zo creëren we hier een safe space. Dat is groot verschil met andere, grotere venues.

Benjamin: "Onder Stroom fungeert ook als ontmoetingsruimte voor de buurt, voor kunstenaars, makers, artiesten en activisten. Hier ontmoeten gelijkgestemde zielen elkaar. Er zijn tegenwoordig heel veel collectieven die elkaar enkel ontmoeten via het internet. Heel cool, op zich. Maar er gaat veel verloren als het enkel op het internet kan."

Onder Stroom is meer dan enkel z'n artistieke en creatieve werking. Er zijn co-work spaces en ateliers waar in totaal een twintigtal mensen werken: van documentairemaker tot meubelstoffeerder, van graphic designer tot sculpturale architect, van illustrator tot tuinarchitect. Ik check even de website, waar ik toch wat subsidietaal meepik:

Onder Stroom is een krachtcentrale en broedplek voor creatieve en ondernemende zielen. Hier broeden jonge makers samen of apart op nieuwe ideeën. Het resultaat is spontane kruisbestuiving en creatieve hoogspanning.

Die kruisbestuiving tussen jonge makers hier, hoe werkt dat dan? In hun atelier tref ik Jonas en Jaap van Atelier Bontekoe Van Put, een ontwerp- en uitvoeringsbureau met focus op metaal.

"Kruisbestuiving is de reden dat we hier graag zitten. We zouden anders veel meer in onze eigen cocon zitten. Hier staan we open voor invloeden van buitenaf. Dat resulteert in verrassende samenwerkingen en projecten. Dankzij Onder Stroom hebben wij bijvoorbeeld Playsculpture gerealiseerd: een sculptuur waarvan de functie verandert naargelang de tijd en ruimte. Zo is een object waar kinderen overdag op spelen, en waar volwassenen 's nachts op hangen."

De Playsculpture van Atelier Bontekoe Van Put in actie. 

Aan de andere kant van het atelier zit Aline Veelaert. Zij is meubelstoffeerder - en restorateur. "In het atelier wordt kennis en materiaal gedeeld. Als je met vragen zit, heb je meteen makers, maar ook ondernemers die antwoorden hebben. Iedereen zit in hetzelfde schuitje voor bepaalde zaken. Bovendien: elke dag alleen zitten zou maar saai zijn. Ik geniet heel erg van samen lunchen 's middags."

Tegenover het atelier in de co-work space zit grafisch designer en motion designer Mathias Vanthienen. "Je komt hier veel interessante mensen tegen, mensen die ook creatief bezig zijn. Zo leer je van elkaar." Hoe ziet Mathias zijn rol binnen Onder Stroom? "Eigenlijk vind ik dat ik meer zou moeten doen. Als er een groot event is, zoals bijvoorbeeld de afsluit van het Stroomplein binnenkort, dan vind ik het wel leuk om mee te helpen met de opbouw of een vrijwilligersshift aan de inkom te doen."

Mathias raakt een teer punt. Wat verwacht het collectief Onder Stroom van zijn bezetters? Vincent: "In het begin waren we heel utopisch. We vroegen heel veel. Het is belangrijk om te zeggen dat het Stroomplein bestaat met dank aan de grote inzet van de bezetters. Maar we hebben eerlijk gezegd het spanningsveld onderschat van een vzw die creatieve en artistieke activiteiten doet enerzijds en anderzijds een grote groep creatieve ondernemers die allemaal hun eigen bedrijf moeten runnen. Die moeten ook zien dat hun rekeningen betaald worden en willen daarbovenop ook hun eigen artistieke praktijk ontwikkelen."

Benjamin: "Je hebt een soort van frictie tussen die twee werelden. Er waren wederzijdse verwachtingen die niet ingelost konden worden. Dat besef heeft een tijdje geduurd voor het neerdaalde. Vandaag zijn die twee werelden binnen Onder Stroom losgekoppeld. De verwachtingen naar de bezetters toe zijn veel minder."

Mathias Vanthienen (midden op de foto) maakt zich nuttig als vrijwilliger aan de inkom.

Het collectief blijft echter een belangrijke pijler. Onder Stroom is van plan om zijn deuren te openen voor mensen die zich kunnen vinden in de plek en waar die voor staat, en die iets willen bijdragen. Vincent: "Minder dwingend, minder geforceerd. Waardoor het hopelijk net beter werkt."

Aan welke plekken spiegelt Onder Stroom zich? Benjamin: "Mensen vergelijken ons vaak met Het Bos. Peter Daems (ex-programmator van o.a. Het Bos en de Lintfabriek) heeft ons ooit grappend Het Bos van den Aldi genoemd. Het zijn vrienden: we organiseren soms dingen samen en qua programmatie zijn er zeker raakvlakken. Maar daar stopt de vergelijking. Het Bos is structureel gesubsidieerd, heeft een vaste plek en een groot team van medewerkers. Alles wat wij niet hebben. Mensen denken vaak dat wij een grote organisatie zijn met veel medewerkers en veel subsidies. Wat dus totaal niet het geval is."

Vincent: "Of mensen zeggen vaak dat wij lijken op Scheld'apen, maar ik denk niet dat dat klopt. Scheld’apen was een krakerscollectief, wij huren juist van de stad als antikraak-maatregel. Maar het is veelzeggend dat mensen ons vergelijken. Het lijkt wel alsof het edgy spectrum tussen ons en Scheld'apen nauwelijks nog bestaat. Dat is triest."

“Welke plekken in de marge heb je nog? De Nor. Antwerp Music City. Vroeger had je ook Forbidden City en vzw Emma, maar die zijn moeten sluiten." 

Benjamin: "Je moet trouwens niet onderschatten hoe gigantisch de vraag is naar speelkansen voor artiesten. Tachtig procent van de aanvragen die we binnenkrijgen kunnen we geen plek geven. Het zegt iets over de nood aan vrije ruimtes waar je kan experimenteren met tegendraadse concepten en undergroundmuziek. 

Onder Stroom-bezetter Aline Veelaert leeft zich uit op de dansvloer.

Vincent: "Begin er maar eens aan vandaag, als jongere om zo'n creatieve plek te starten. De administratieve rompslomp om dit op te zetten is gigantisch. Dat vreet zoveel energie en tijd, je wilt het niet weten. En je komt altijd in een tijdelijk verhaal terecht want dat is het enige dat een beetje betaalbaar is."

Benjamin: Pas op, die tijdelijkheid is een vloek en zegen. De zegen is dat die tijdelijkheid veel mogelijk maakt. We zijn hier gestart met het idee dat we hier maar twee jaar blijven. Dat geeft een bepaalde urgentie waardoor je veel doet op korte termijn. Maar op lange termijn geeft die eeuwige tijdelijkheid veel stress. Het gevolg is dat je denken, je oplossingen en je projecten allemaal bedacht zijn op korte termijn." Vincent vult aan: "We huren van Vespa, het vastgoedkantoor van de stad. Gaat er iets kapot? Onder Stroom draait zelf op voor alle kosten. Hadden we van in het begin geweten dat we hier zo lang hadden mogen blijven, hadden we misschien geïnvesteerd in een meer energiezuinige boiler." 

Optreden van punkband Brorlab in de Onder Stroom-zaal.

Die discussie is vandaag zeer urgent. Alles is duurder geworden voor Onder Stroom, van wc-papier tot bier. En dan moeten de energiefacturen nog komen. Onder Stroom kreeg net bericht: hun maandelijkse voorschot voor energie gaat van 1500 naar 4000 euro. Die komt bovenop de 2250 euro maandelijks huur.

De energieprijsstijging is een existentiële dreiging voor Onder Stroom. Benjamin: "Als de overheid niet tussenkomt, of Vespa doet een geste voor de huur, is het binnenkort boeken toe voor ons. Wij kunnen nog heel even verder doordat we een goede zomer hebben gehad, maar 4000 euro per maand is op lange termijn onbetaalbaar."

Meer info: https://onder-stroom.be/ 

Tekst: Frederik Van den Bril
Beeld: Monday Agbonzee Jr.