Zij die mij misschien kennen weten dat ik heel graag en luid spreek maar dat ik ook heel schuw kan zijn op een podium. Anderzijds kan het echter geen toeval zijn - dit is de derde speech die ik schrijf in 4 maanden tijd. Dat zijn drie speeches meer dan ik heb geschreven in de laatste drieëndertig jaar. (En ik ben drieëndertig jaar oud.)

Drie keer kreeg ik een andere zijde van de kunst in het publiek. Eerst sprak ik voor jong studerend geweld, dan stond ik aan de deuren van de lokale politiek en nu ben ik hier aanwezig tijdens deze katerbrunch met het professionele veld, mijn collega’s.

Drie speeches, dat is drie keer aan de laptop mijn hoofd breken over de juiste woorden. Dat is drie keer uitstellen door nogmaals koffie te maken. Dat is drie keer  denken aan hoopvolle boodschappen en bevindingen noteren. En dat is drie keer terugblikken op de laatste 4 maanden.

In mijn eerste speech voor de startende studenten van het Conservatorium kon ik niets anders dan eerlijk zijn. Lag het aan de timing of was het door de druk van een eerste speech, ik zal het nooit weten, maar het water zat me aan de lippen. Ik was moe. Het kunstenveld was ook moe zei ik. De studenten in de aula voor mij begonnen misschien nog maar net aan het jaar, ze leken nu al moe.

De post-corona crisis heeft ons vorig jaar verslagen. We hebben ons als creatievelingen laten leiden door de drang om verder te gaan. We zouden onze schouders niet te laten hangen, we zouden meer innoveren, meer zoomen, meer creëren met genereuze subsidielijnen, meer meer meer.

Na bijna twee jaar aan agendaverschuivingen en meetings in onze werkpyama’s waren we uitgeput. Maar we waren ook nog weer aan het begin. Het werk kon nu pas echt starten omdat de wereld weer helemaal open was! Na de aardverschuiving die corona was, waren we er klaar voor om alles met man en macht terug te verschuiven naar hoe het oorspronkelijk was. Nu denk ik, wéét ik, dat we naïef waren. Ik denk dat we elkaar in de ogen hadden moeten kijken en hadden kunnen toegeven dat we eigenlijk rust nodig hadden.

Als persoon van kleur was de coronaperiode nochtans, voor mezelf dan toch, de start van een kentering. Ik heb mijn werk in een vogelvlucht vooruit zien gaan. Ik kreeg meer en meer ruimte om gehoord te worden (zie, speech nr. 3). En ik werd steeds vaker aangesproken over wat voor mensen van kleur en minderheden altijd al duidelijk was: het onrecht schaadde zij met minder, meer. Black Lives Matter en het beeldmateriaal dat over het internet schuimde was ontzettend hard, maar was ook niets verrassend voor zij die nooit een goede relatie met de politie hadden.

Onze levens maar ook wat wij meemaken als mensen werden eindelijk zichtbaar, eindelijk op een beeld vastgelegd.

Mijn werk is plots niet meer niche of alleen voor zij die in diversiteit geïnteresseerd zijn. Mijn werk werd vitaal voor het kunstenveld. En hoewel ik me eindelijk meer begrepen voel, voelt het ook enorm zwaar. Personen in minderheidsgroepen in de cultuur dragen veel te veel verantwoordelijkheid bij het openen van nieuwe deuren. We zijn soms té zichtbaar. Er is duidelijk nog geen balans gevonden en er is nog werk voor de boeg.

Mijn advies aan de studenten was uiteindelijk kort maar duidelijk. Rust. Neem je tijd om te rusten. Creativiteit en een carrière zijn onlosmakelijk verbonden aan een uitgerust lichaam. Je kan niet werken, deadlines halen, een meesterwerk ontwerpen, of jezelf heruitvinden in volle vermoeidheid, volle beweging, onder immense prestatiedruk. Ik geef het advies ook aan mezelf. Ik houd van meer werk, meer mogelijkheden, meer toekomst. Maar ik zie rond me en de kwaliteit en duurzaamheid van ons werkveld staat steeds meer in vraag. Waar liggen onze limieten? Wanneer is het genoeg? Hoelang houden we het nog vol?

Naast rust vroeg ik aan de studenten dan ook om empathie. Voor elkaar en voor hunzelf. Er is denk ik nood aan een bevraging van hoe hard en kritisch we kijken naar ons werk en hoe we kijken naar dat van anderen. Voor jonge makers is het zeker een eerste les om in te zien dat er plek genoeg is voor iedereen. Maar ik denk dat we ondanks onze ervaring deze les zelf niet mogen vergeten. Door even te stoppen en te ademen zijn we onze positie in het veld niet kwijt. Heb empathie voor zij die even reflecteren en herstarten. Heb empathie voor jonge makers die nog maar net gestart zijn en al geconfronteerd worden met de grilligheid van het werkveld. Heb empathie voor jezelf als je een dagje wil hangen met Bridgerton in de zetel in plaats van uren te zitten aan je Macbook. Je lichaam weet soms meer over je energieniveau dan je denkt.

Het was nog geen twee maanden na deze speech dat de projectsubsidies in Antwerpen wegvielen. Dat we hoorden zeggen dat wij dan maar zullen moeten werken voor onze centjes. Dat we hoorden dat het artiestenstatuut niet echt gerechtvaardigd was. Zelfs al was mijn advies aan de studenten nog geldig, het voelde plotsklaps niet meer up to date. Wat kan je doen als je steeds wakker moet blijven voor de nieuwste stand van zaken? Wie van ons kan rusten in een maatschappij die kunstenaars niet begrijpt?

Ik blik terug op de 10 jaar dat ik nu werk als kunstenaar en ik geloof dat er een breder gesprek nodig is, waar we elk een deel van zijn. Wat gaan we doen als sector? Waar zal onze creativiteit ons leiden? Ik geloof dat we kunst zullen blijven maken in welke omstandigheden dan ook. Met of zonder middelen. Dat was eigenlijk altijd al zo. Maar wat doen we in het publieke debat om ons levensbelang te blijven aankaarten?

Ik ben zeker dat artiesten mee de weg zullen tonen voor het oplossen van de crisissen die ons allemaal te wachten staan. Wij kleuren buiten de lijntjes, openen blikken voor nieuwe oplossingen, innoveren en kruisen meerdere sectoren. Om dit aanhoudend uit te blijven voeren hebben we steun nodig zoals andere STEAM sectoren die ondersteuning kunnen gebruiken. Is dit in de vorm van subsidies of in de vorm van kaders waarin we projecten kunnen indienen en uitwerken… Het is vooral van tel dat we ondersteund zijn, dat meerdere generaties en diverse kunstenaars kunnen samenwerken. En dat we in contact blijven staan met de mensen waar we deze ontdekkingen voor creëren.

Zo kom ik bij mijn derde speech, deze voor jullie. Ik heb even moeten nadenken wat ik in mezelf nog kon bovenhalen na het woelige jaar 2022. Waar wil ik 2023 mee instappen?

Ik eindigde bij een woord dat uiteindelijk oud is in gebruik maar voor mij het meest beschrijft waar ik nu mee worstel of nood aan heb. En dat is solidariteit. (Mijn moeder zal heel trots zijn dat ik dit woord nu gebruik, ik ben bang dat ik, ondanks veel tegenwerk, toch net zoals haar geworden ben.)

Als collega’s onder elkaar vraag ik jullie om solidariteit. De verschillende trendwoorden van vandaag om de vele crisissen te beschrijven dekken niet meer de lading. De problemen waar we allemaal mee worstelen zijn zo intersectioneel. Leeftijd, gender, afkomst, gewicht, ability, oriëntatie, kansarmoede, woonplek, de eindeloze oorlogen, de gezondheidscrisis, de eco-crisis, het niet vinden van een crèche, … eindeloos veel verschillen en overlappingen in de problemen onder ons.  We zijn allemaal zo anders en onze paden zijn allemaal gericht naar andere doelen. Ik ben niet meer op zoek naar het hippe instagramactivisme van de laatste jaren, ik ben op zoek naar oprechte solidariteit voor elkaar.

Deze solidariteit betekent en erkent dat we allemaal nood hebben aan iets. Kansen, budgetten, speelplekken, advies, steun, zichtbaarheid,... you name it, we need it. Oprechte solidariteit betekent dat niet iedereen evenveel kansen heeft en dat er proactief hiermee rekening gehouden wordt. Dat betekent dat zelfs zij die wel veel kansen hebben ook eens willen rusten en op adem komen en dat dat kan. Dat betekent dat we als een veld ook tezamen moeten kunnen spreken over het werkkader om onze toekomst te kunnen verzekeren. Zodat we niet meer in deze ratrace terecht komen, zodat de volgende reeks makers er ook aan kan starten, zodat wij die al langer bezig zijn ook weten dat we een moment zullen hebben om meer kwaliteitsprojecten op te starten. Dat we elkaar steunen en erkennen.

Ik wil echt in 2023 weten dat wij allemaal uitkijken naar what’s to come, naar het nieuwe jaar. Waarbij we als een collectief van vele delen de toekomst rooskleurig inzien, al dan niet door de cava, maar vooral omdat we weten dat we sterker staan dan het jaar ervoor. Laat 2023 het jaar zijn dat we het heft weer stevig in eigen handen nemen. Tezamen. Proost!

Tekst: Shamisa Debroey
Foto's: Ellen Claes